Trasy: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 23, 101

Stolica województwa, licząca około 350 000 mieszkańców. Prawa miejskie uzyskane w 1865 roku. Miasto położone na Płaskowyżu Katowickim w południowej części Wyżyny Śląskiej. Centrum miasta leży w dolinie Rawy, ze Wzgórzami Chorzowskimi i Wyżyną Siemianowicką od północy oraz Płaskowyżem Murckowskim od południa, gdzie znajduje się najwyższe wzniesienie (352 m npm). Bogata architektura z przełomu XIX i XX wieku. Liczne, interesujące obiekty o architekturze współczesnej. Na szczególną uwagę zasługuje drewniany kościółek na Górze Kościuszki, przeniesiony z Syryni. Kilka muzeów, m.in. Muzeum Śląskie, Muzeum Historii Katowic. Liczne placówki kulturalne. Interesujące pomniki, m.in. Pomnik Powstańców Śląskich i pomnik ku czci harcerzy poległych i pomordowanych w latach okupacji hitlerowskiej. Na terenie miasta kilka ośrodków rekreacyjnych. Bardzo interesujące rezerwaty przyrody "Las Murckowski" i "Ochojec".

Trasy: 5, 6

Miasto na Wyżynie Śląskiej, nad Czarną Przemszą. Liczy ponad 60 000 mieszkańców. Prawa miejskie w 1358 roku. Na uwagę zasługują: gotycki zamek z wieżą z XIII wieku (wewnątrz Zamku znajduje się Muzeum Zagłębia, poniżej pomnik upamiętniający martyrologię Żydów będzińskich w czasie II wojny światowej) oraz kościół p.w. Św. Trójcy z 1356 roku

Trasy: 1, 12, 161

Miasto na Pogórzu Śląskim, u podnóża Beskidu Śląskiego i Beskidu Małego. W latach 1975 - 1997 miasto wojewódzkie. Do 1951 roku dwa odrębne miasta przedzielone rzeką Biała, stanowiącą przed rozbiorami granicę państwową pomiędzy monarchią habsburską a Królestwem Polskim. Bielsko otrzymało prawa miejskie w 1236 roku, a Biała w roku 1723. W Bielsku wart zwiedzenia jest kościół p.w. św. Michała z 1447 roku, kościół p.w. Św. Trójcy z przełomu XVI i XVII w i późnobarokowy kościół p.w. Opatrzności Bożej z XVIII w. wewnątrz rokokowe ołtarze i ambona w kształcie łodzi. Zamek książąt cieszyńskich z XVw., przebudowany przez Sułkowskich (w Zamku znajduje się Muzeum Okręgowe). Barokowy dom starościński. Muzeum Techniki Włókienniczej. Drewniany Dom Tkacza przy ul. Sobieskiego. W Białej kościół z lat 1792 - 1832. Domy o cechach barokowych i klasycystycznych.

[powrót]

Trasy: 11, 24

W IX w. gród, wzmiankowany w 1155 roku jako kasztelański. Od 1280 roku stolica księstwa cieszyńskiego. W 1364 roku lokacja miasta. Od 1920roku miasto graniczne z wydzielonym Czeskim Cieszynem. Wzgórze Zamkowe, m.in. gotycka Wieża Piastowska z I poł. XIV w.i dawny romański kościół z III cw. XI w., rekonstruowany w 1955 roku. Secesyjny gmach teatru  z 1910 roku. Kościół p.w. św. Magdaleny wznoszony od II połowy XIII w, przebudowany. Barokowo-klasycystyczny ratusz z 1746 roku. Domy podcieniowe z XVI-XVIIIw. Późnobarokowy kościół p.w. św Krzyża z początku XVIII w. Klasycystyczny pałac z 1796 roku, od 1930 muzeum. Gotycko -renesansowy  kościół p.w. Św. Trójcy z 1594r. barokowy kościół p.w. Wniebowzięcia NMP z lat 1697-1720. Studnia Trzech Braci z XVIw. z żeliwną altaną z 1860 roku. Nad Młynówką domy z II poł. XVIII w. i XIX w. Późnobarokowy kościół ewangelicki im. Łaski Bożej z lat 1709-1750.

Trasy: R11, 5, 25, 27, 31, 594

Miasto położone na Wyżynie Krakowskiej nad rzeką Wartą. Lokacja osady Częstochowa na prawie średzkim w 1356 roku. Na Jasnej Górze warowny zespół klasztorny Paulinów ufundowany w 1382 roku z kościołem z XIV w. - całość rozbudowana w XVIIw. W gotycko-barokowej kaplicy  NMP cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, cel licznych pielgrzymek, sprawiający, że Częstochowa jest obecnie jednym z największych ośrodków pielgrzymkowych w świecie chrześcijańskim. Ponadto w zespole klasztornym znajdują się: wieża kościelna o wysokości 105m, skarbiec z bezcennymi zabytkami sztuki, arsenał z muzeum militariów, fortyfikacje bastionowe. Przy klasztorze w Parku Staszica obserwatorium astronomiczne z początku XX w. W mieście kościół p.w. św. Zygmunta z XIVw. przebudowany w stylu wczesnobarokowym około 1680 roku i w XVIIIw., barokowy kościół p.w. śś Andrzeja i Barbary z 1642, barokowy kościół cmentarny p.w. śś. Rocha i Sebastiana z 1625 roku, kościół p.w. św. Jakuba z dawnej neobizantyjskiej cerkwi z XIX w, neogotycki kościół katedralny p.w. św. Rodziny z początku XX w. Muzeum Częstochowskie w dawnym klasycystycznym ratuszu z 1828 roku. Rynek Starego Miasta z zabudową z przełomu XVIII i XIX w. W dzielnicy Raków rezerwat archeologiczny w miejscu cmentarzyska kultury łużyckiej.

[powrót]

Gliwice

Trasy: 3, 4, 6, 15, 16, 17, 20, 29, 371

Miasto położone na Wyżynie Śląskiej nad rzeką Kłodnicą. Zachowany owalnicowy układ ulic z połowy XIII w. ratusz i kamieniczki z XV - XVII w. Gotycki kościół p.w. Wszystkich Świętych, fragmenty gotyckich murów miejskich sprzed 1431 roku z fragmentem gotyckiego mostu. Gotycki Zameczek Piastowski z XIV-XVIw. obecnie Muzeum Miejskie. Druga część Muzeum w neorenesansowej willi przemysłowca Roberta Caro z około 1835 roku. Ponadto liczne zabytki architektury, m.in. barokowy kościół i klasztor pofranciszkański z 1623r., w którym w 1863r. w czasie marszu na odsiecz Wiednia nocował król Polski Jan III Sobieski, zabudowania dawnej Gliwickiej Huty Szkła z Muzeum Odlewnictwa Artystycznego. Palmiarnia w Parku im. F. Chopina. Teatr Muzyczny (dawniej Operetka Śląska). Na terenie miasta kąpielisko "Leśne" i ośrodek wypoczynkowy nad Jeziorem Czechowickim.

Trasy: R6, 9, 13, 24.

Miasto położone na krawędzi Płaskowyżu Rybnickiego. Pierwszy zakład zdrojowy w 1861r. Prawa miejskie w 1962r. Ważny ośrodek górnictwa. Zabytkowy zespół uzdrowiskowy. W Osiedlu Przyjaźń drewniany kościół p.w. śś Barbary i Józefa z 1647r. przeniesiony z Wodzisławia - Jedłownika. W Jastrzębiu Górnym barokowo-klasycystyczny kościół p.w. św. Katarzyny z 1825 roku. Kilka pomników upamiętniających "marsz śmierci" więźniów oświęcimskich w 1945 roku. W Bziu Zameckim późnorenesansowy dwór obronny z początku XVIIw.

Trasy: 17, 26, 27, 30, 431

Miasto lokowane pomiędzy 1272 i 1313r. Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja z lat 1576-1590. Kościół filialny p.w. św. Krzyża z 1842 r. w miejscu dawnego kościoła szpitalnego z 1503 roku. Drewniany kościół filialny p.w. św. Anny z 1653 roku., przebudowany. Zamek z XVIIw., przebudowany, objęty kompleksem budynków szpitala psychiatrycznego. Zakład wychowawczy dla sierot z lat 1843-1847, obecnie Zakład Dla Dzici Głuchych. Dom Poprawczy z 1890roku. Domy z XIXw.

[powrót]

Trasy: 21, 523

Miasto na skraju wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w pobliżu jednego ze źródeł Czarnej Przemszy. Prawa miejskie w latach 1409-1869 i od 1973 roku. Późnobarokowy kościół p.w. Przemienienia Pańskiego z 1787 roku. Przy rynku dawny ratusz, przebudowany na karczmę, obecnie piekarnia. W centrum obudowane jedno ze źródeł Czarnej Przemszy, zwanej tu potokiem Masłonicą.

W Podzamczu ruiny zamku Ogrodzieniec, udostępnione do zwiedzania. Gotycko-renesansowy zamek zbudowany prawdopodobnie w XIVw. rozbudowany w latach 1530-1545 przez Seweryna Bonera i 1550-1560 przez Stanisława Bonera, zniszczony przez Szwedów w 1655r. Najbardziej malownicze ruiny zamku w Polsce, stanowiące symbol Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906-1950), a następnie opiekunów zabytków PTTK. W pobliżu ruin jedno z najwyższych wzniesień jurajskich - Góra Janowskiego (504 m n.p.m.) Na szczycie Góry Janowskiego projektowane utworzenie rezerwatu krajobrazowego.

Trasy: R6, 1, 8, 9, 10, 11, 29, 168

Miasto nad rzeką Pszczynką. Prawa miejskie w II poł. XIIIw. W latach 1847-1945 pod panowaniem Hochbergów z Książa koło Wałbrzycha, którzy w 1905 roku przyjęli tytuł książąt von Pless (pszczyńskich). Pałac książąt pszczyńskich powstały w oparciu o gotycki zamek z I poł. XVw., rozbudowany m.in. w stylu neobarokowym w latach 1870-1874. W Pałacu Muzeum Wnętrz Zabytkowych. Przy Pałacu duży park krajobrazowy. W parku klasycystyczny pałac "Ludwikówka" z  1799 roku. Zachowany średniowieczny szachownicowy układ urbanistyczny, z barokowym kościołem p.w. Wszystkich Świętych z 1754 roku, kościołem ewangelickim z 1907 roku i  neobarokowym ratuszem z 1930 roku. Przy rynku i sąsiednich ulicach barokowe i klasycystyczne domy z XVIII i XIX w. Zagroda Wsi Pszczyńskiej -skansen budownictwa drewnianego. Kilka interesujących zabytków w poszczególnych dzielnicach miasta.

[powrót]

Trasy: 2, 6, 9, 313

Miasto nad Odrą w pobliżu Bramy Morawskiej. Od Xw. gród. Prawa miejskie od 1241 roku. Od XIII do XVI w. stolica księstwa raciborsko-opolskiego. Zachowany układ przestrzenny dawnego grodu z podgrodziem na Ostrogu (dawniej wyspa) i miasta na lewym brzegu Odry. Na Ostrogu gotycko-renesansowy zamek Piastów raciborskich z lat 1281-1287, przebudowany. W zespole zamkowym kaplica p.w. św. Tomasza Kanterberyjskiego. Przy moście pomnik Matki Polki. W obrębie Starówki gotycki kościół p.w. Wniebowzięcia NMP z 1306r., z tzw: Kaplicą Polską (1774r.), gotycki kościół opdominikański p.w. św. Jakuba z początku XIVw. w Rynku domy z attykami rekonstruowane w latach 1950-1954. Dawny kościół Dominikanek p.w. Św. Ducha z lat 1317-1335, przebudowany w latach 1927-1936 na Muzeum Miejskie. Fragmenty murów obronnych z przełomu XIV i XV w. Liczne inne zabytki. W Starej Wsi barokowy kosciół p.w. Matki Boskiej z 1728r. Ośrodek wypoczynkowy i park Obora z mini ogrodem zoologicznym.

Trasy: 2, 10, 13, 30, 311

Miasto nad Nacyną, na Płaskowyżu Rybnickim. Prawa miejskie II poł. XIIIw. Klasycystyczny ratusz z 1822r., obecnie Muzeum Ziemi Rybnickiej. Wokół rynku i i przy sąsiednich ulicach klasycystyczne domy z XVIII-XIXw.  Kościół p.w. Matki Boskiej Bolesnej  z lat 1798-1801. Neogotycki kościół p.w. św. Antoniego (1903-1906). Późnobarokowo-klasycystyczny pałac z końca XVIIw. na zrębach zamku z XIIIw. Zespół zabudowań Szpitala Miejskiego nr 1 z 1869r. Przy szpitalu kaplica p.w. św. Juliusza. Kaplica cmentarna, do 1797r. prezbiterium gotyckiego kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP z II poł. XVw. Liczne miejsca martyrologii z okresu II wojny światowej, m.in. cmentarz wojenny i cmentarz ofiar szpitala psychiatrycznego. W poszczególnych dzielnicach miasta kilka drewnianych kościołów. Ośrodki wypoczynkowe "Ruda" oraz w Kamieniu i Stodołach.

Trasy: R11, 3, 6, 8, 22

Zachowany zabytkowy układ urbanistyczny miasta. Muzeum Regionalne. Dawna karczma (1771), obecnie ośrodek kultury. Liczne domy z XIXw., niektóre drewniane. Na rynku rekonstrukcja studni. Kościół z wczesnogotyckim prezbiterium z około 1250r. i późnogotycką nawą, przebudowany. Barokowa plebania  II poł XVIIIw. Ruiny gotyckiego zamku biskupów krakowskich z II poł. XIIIw. i XIVw. Dawny dwór z I poł. XVIIw. Kaplica cmentarna z I poł. XIXw.

[powrót]

Trasy: 18, 19, 20, 21, 375

Miasto na Garbie Tarnogórskim. Ośrodek górnictwa rud srebra i ołowiu od XVw. Wolne miasto górnicze od nadania praw miejskich w 1526 roku. Zachowany układ ulic z okresu założenia miasta z kamieniczkami z XVI-XIXw. Kościół p.w. śś Piotra i Pawła (1531-1532), przy kościele drewniana dzwonnica gwarków z 1903 roku przeniesiona z Blachówki w 1953r. z sygnaturką z XVIIIw. Cmentarz wojenny z czasów II wojny światowej. Kopalnia zabytkowa - zespół wyrobisk m.in. dawnej kopalni "Fryderyk" z XVI-XIXw. Przy kopalni skansen maszyn parowych. Kilka interesujących zabytków w poszczególnych dzielnicach , m.in. zamek i kościół w Tarnowicach Starych oraz pałac w Rybnej. Duży park, pozostałość po pałacu Donnersmarcków i Sztolnia Czarnego Pstrąga w Reptach. W Pniowcu i nad Jeziorem Chechło-Nakło ośrodki wypoczynkowe.